Czym jest menopauza?

Według medycznej nomenklatury menopauza jest to ostatnie krwawienie miesiączkowe, po którym przez 12 miesięcy nie występuje żadna kolejna miesiączka. Okres menopauzy określany jest również jako okres przekwitania lub klimakterium i jest to czas bez sztywno wytyczonych granic wiekowych. W uproszczeniu można przyjąć, że menopauza to okres przejścia między etapem reprodukcyjnym życia kobiety, a okresem starości. Oczywiście obowiązuje jednoczesne wykluczenie wszystkich możliwych zaburzeń patologicznych, które mogłyby przyczynić się do długotrwałego braku miesiączki.

W jakim wieku pojawia się menopauza?

Menopauza występuje u kobiet w różnych przedziałach wiekowych, zwykle pomiędzy 45. a 55. rokiem życia. Na ostateczny wiek wystąpienia menopauzy ma wpływ wiele różnych czynników, zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Z obserwacji wynika, że menopauza występuje wcześniej u kobiet, u których szybko pojawiła się pierwsza miesiączka, a także przy wczesnym pojawieniu się menopauzy u blisko spokrewnionych kobiet w rodzinie (matka, babcia). Szacuje się, że geny w około 87% przypadków mają wpływ na wiek, w którym występuje ostatnia miesiączka w życiu (1). Natomiast wśród czynników środowiskowych duży wpływ ma palenie papierosów (wcześniejsze o 1-2 lata wystąpienie klimakterium), wieloletnia terapia hormonalna oraz nadużywanie alkoholu.

Ile trwa menopauza?

Przyjęte jest dzielenie okresu klimakterium na odpowiednie podokresy: 

• premenopauza, 
• perimenopauza, 
• menopauza,
• postmenopauza.

 

Premenopauza jest to okres kilku lat poprzedzających ostatnią w życiu kobiety miesiączkę. W różnym stopniu i z różnym nasileniem obserwuje się wtedy zaburzenia cyklu miesiączkowego. Oprócz tego jest to również okres pojawiania się zaburzeń hormonalnych i metabolicznych związanych ze spadkiem aktywności jajników. Perimenopauza, czyli okres okołomenopauzalny, obejmuje kilka lat poprzedzających menopauzę oraz czas 12 miesięcy po menopauzie. Ostatni okres w tym podziale to postmenopauza, która wyznacza okres życia kobiety następujący po menopauzie, którego czas trwania również jest bardzo zróżnicowany. Przeciętnie szacuje się, że okres przekwitania trwa od 7 do nawet 12-14 lat życia. Pod koniec organizm stopniowo przyzwyczaja się do zachodzących zmian, a objawy związane z zaburzeniami gospodarki hormonalnej stopniowo zanikają. 

Objawy menopauzy

Wczesne objawy menopauzy

Kiedy zaczyna się menopauza objawy mogą być bardzo zróżnicowane i skłaniać do niepokoju. Jednak należy mieć świadomość, że większość z nich spowodowana jest zmianami hormonalnymi, które mają znaczący wpływ na funkcjonowanie organizmu kobiety. Do szczegółowych objawów menopauzy zalicza się:

• nieregularne menstruacje - początkowo ma miejsce skrócenie długości cyklu, a następnie wydłużenie, później pojawiają się dłuższe odstępy pomiędzy miesiączkami, aż ostatecznie dochodzi do zatrzymania cyklu miesiączkowego,
• uderzenia gorąca, czyli nagłe uczucie ciepła, które obejmuje górne partie ciała, mogące utrzymywać się nawet 10 lat,
• poty nocne - występujące głównie nad ranem, w okolicy karku, szyi i klatki piersiowej,
• zmęczenie, zwiększona męczliwość i apatia,
• drażliwość, nerwowość, płaczliwość,
• obniżenie nastroju, które może przechodzić w stany depresyjne połączone z lękiem,
• trudności z koncentracją i zapamiętywaniem,
• problemy ze snem lub słaba jakość snu.

Uderzenia gorąca

Uderzenia gorąca to bardzo charakterystyczne objawy menopauzy, obejmujące twarz, szyję, klatkę piersiową i ramiona. Zgłasza je ponad 85% kobiet w okresie menopauzy, a u 55% kobiet rozpoczynają się jeszcze przed wystąpieniem nieregularności miesiączkowania (1). Ich częstość i nasilenie zmieniają się wraz z przechodzeniem kobiety przez okres menopauzy, z wyraźnym szczytem w późnym okresie przejściowym, po którym stopniowo ulegają wyciszeniu. Przeciętny czas trwania uderzeń gorąca wynosi około 5 lat, z czego u prawie 25% kobiet utrzymują się jeszcze kilka lat po menopauzie(2). Dokładna przyczyna ich występowania nie jest znana, jednak największe znaczenie przypisuje się zmniejszeniu stężenia estrogenów.

Zmiany skórne

W skórze, a dokładniej w fibroblastach, stwierdzono występowanie receptorów dla estrogenów. Badania wykazały, że estrogeny działają pozytywnie na produkcję i zawartość kolagenu w skórze, co powoduje jej pogrubienie i wzrost elastyczności. Niedobór estrogenów występujący w okresie menopauzy ma niekorzystny wpływ na skórę. W pierwszych 5 latach po menopauzie dochodzi do spadku zawartości kolagenu w skórze o około 30%(1). Zauważyć to można to przede wszystkim w ścieńczeniu i zwiotczeniu skóry oraz obniżeniu jej elastyczności.

Zmiany w układzie moczowo-płciowym

Dla okresu menopauzy charakterystyczne są również objawy ze strony układu moczowo-płciowego. Należą do nich suchość w pochwie - czego konsekwencją mogą być trudności we współżyciu, obniżenie libido, a także wysiłkowe nietrzymanie moczu. Dodatkowo niedobór estrogenów prowadzi do zmian atroficznych w obrębie nabłonka pochwy i dróg moczowych, czego skutkiem są: 

• obniżenie elastyczności i napięcia ścian pochwy, 
• stany zapalne pochwy, częstsze oddawanie moczu, 
• wielokrotne oddawanie moczu w nocy (tzw. nykturia).

Zmiany w układzie kostno-stawowym

Estrogeny mają złożony wpływ na strukturę tkanki kostnej, gdzie przede wszystkim hamują procesy degeneracyjne, jednocześnie utrzymując formowanie tkanki na odpowiednim poziomie. Dlatego zaburzenia hormonalne, a przede wszystkim niedobór estrogenu, przyczyniają się do obniżenia gęstości mineralnej kości, w wyniku czego u ponad 30% kobiet rasy białej po menopauzie stwierdza się osteoporozę. Co ważne, dla tych kobiet ryzyko wystąpienia złamania kości szacuje się na około 40%(5).

Zmiany w układzie sercowo-naczyniowym

Niedobór estrogenów w okresie menopauzy w znacznym stopniu wiąże się z ryzykiem występowania chorób układu sercowo-naczyniowego. Jest to bardzo poważny problem, ponieważ szacuje się, że ryzyko śmierci z tego powodu u kobiet po menopauzie sięga ponad 30%(4). Wpływ zmian hormonalnych w układzie sercowo-naczyniowym jest wielokierunkowy, a za najistotniejsze uznaje się: wzrost stężenia cholesterolu całkowitego oraz LDL, a także obserwuje się obniżony przepływ krwi w obrębie naczyń tętniczych i żylnych. 

Wyniki badań przy menopauzie - FSH i estradiol

Menopauza jest wynikiem zmian hormonalnych jakie mają miejsce w organizmie kobiety. W tym czasie obserwuje się głównie wzrost poziomu formonu folikulotropowego (tzw. FSH), który wydzielany jest przez przedni płat przysadki mózgowej i stymuluje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. Wzrost syntezy FSH w okresie menopauzy jest spowodowany przez wygasanie czynności hormonalnej jajników. Oprócz tego jednocześnie obserwuje się spadek poziomu estradiolu i estronu, który w okresie postmenopauzy utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. Hormony te zalicza się do grupy estrogenów, które wytwarzane są w jajnikach, jednak wraz ze stopniowym wygasaniem pracy jajników ich stężenie we krwi maleje.

Leki łagodzące objawy menopauzy

Postępowanie lecznicze w przypadku menopauzy, ma głównie za zadanie skupić się na zminimalizowaniu uciążliwych dla kobiety objawów klimakterium i zapobieganiu ich długotrwałym powikłaniom.

Hormonalna terapia zastępcza

Terapia hormonalna pomaga uporać się z objawami ze strony układu naczyniowego, zapobiegać zmianom w układzie moczowo-płciowym, a także zachować korzystny profil lipidowy i zapobiegać utracie masy kostnej. Może być podawany w różnych postaciach (tabletek, kremów, plastrów) i w różnych schematach (ciągły lub cykliczny). Jednak terapia hormonalna powinna być stosowana tylko przez najkrótszy czas i przy najniższej skutecznej dawce, ponieważ może zwiększać względne ryzyko raka piersi, raka jajnika, choroby zakrzepowo-zatorowej, udaru i choroby wieńcowej. 

Fitoestrogeny

Są to związki zawarte w roślinach wykazujące działanie estrogenopodobne. Przede wszystkim wpływają korzystnie na łagodzenie objawów menopauzalnych, takie jak uderzenia gorąca, zlewne poty i zmiany nastroju oraz kłopoty ze snem. Jest to alternatywa dla leczenia hormonalnego, zwłaszcza dla kobiet, które nie mogą lub nie chcą stosować hormonalnej terapii zastępczej. Fitoestrogeny znajdziemy w produktach i wyciągach z soi, koniczyny łąkowej lub lnu. Dzięki dużej zawartości izoflawonów, które łączą się z receptorami estrogenowymi, wykazują działanie terapeutyczne w odniesieniu do niekorzystnych objawów w procesie menopauzy.

Selektywne modulatory receptora estrogenowego (SERM)

Selektywne modulatory receptora estrogenowego mają zdolność modulowania działania estrogenu w tkankach i narządach, tym samym ograniczając występowanie uciążliwych objawów menopauzy. Efekt działania jest podobny jak w przypadku terapii hormonalnej, jednak ogromną przewagą SERM jest brak jednoczesnych efektów niepożądanych typowych dla estrogenów. Lekiem roślinnym o takich właściwościach jest Klimadynon, który zawiera ekstrakt z Cimicifuga racemosa (pluskwicy groniastej) o selektywnym działaniu na organy, wykazując pozytywne działanie na układ nerwowy, kostny i moczowo-płciowy, ale nie wpływając na tkanki piersi i endometrium (macicy).

Bisfosfoniany

Mają zasadnicze znaczenie w prewencji i leczeniu osteoporozy, ponieważ ich działanie hamuje procesy degeneracyjne w tkance kostnej. Dzieje się tak, ponieważ bisfosfoniany zwiększają gęstość mineralną tkanki kostnej, tym samym obniżając ryzyko złamań kostnych.

Menopauza a ciąża

Powolne wygasanie czynności jajników, które ma miejsce w trakcie klimakterium, świadczy o stopniowym spadku zdolności rozrodczych. Z tego powodu kobiety w trakcie menopauzy mają zmniejszone prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. Jednak należy mieć na uwadze, że w początkowym etapie przekwitania, szanse te są zdecydowanie większe, ponieważ mimo nieregularności cyklu, jajniki ciągle mogą produkować komórki jajowe, które w przypadku stosunku mogą ulec zapłodnieniu. Dlatego mimo wszystko do czasu całkowitego ustąpienia klimakterium, zaleca się stosowanie antykoncepcji.

Dieta przy menopauzie 

Kiedy pojawią się pierwsze objawy menopauzy jest to znak dla kobiety o znaczących zmianach zachodzących w jej organizmie. Dlatego szczególnie wtedy należy zadbać o swoją dietę. Ludzie starsi potrzebują wiele składników odżywczych, ale mniej kalorii, dlatego należy upewnić się, że dieta, którą stosujemy jest odpowiednio zbilansowana. Kobiety powyżej 50 roku życia potrzebują więcej witaminy B12 i B6. Ponadto powinny dodatkowo uzupełnić swój jadłospis o więcej wapnia i witaminę D dla utrzymania prawidłowego metabolizmu kości. Oprócz tego warto być aktywnym fizycznie, ponieważ ćwiczenia mogą pomóc zachować nie tylko dobry nastrój, ale wpłyną na kondycję serca i układu kostnego. 

 

Źródła:

1.“Położnictwo i ginekologia”, Grzegorz H. Bręborowicz, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2015

2.“Menopausal Symptoms and Their Management”, Nanette Santoro MD, C. Neill Epperson, MD, Sarah B. Mathews MD, Endocrinol Metab Clin North Am. 2015 Sep; 44(3): 497–515.

3.“Menopause”, Kimberly Peacock; Kari M. Ketvertis, StatPearls Publishing 2021

4. Maxwell SRJ: Women and heart disease. Basic Res Cardiol. 1998

5. Primary osteoporosis in postmenopausal women, Meng-Xia Ji Qi Yu. Chronic Dis Transl Med. 2015 Mar; 1(1): 9–13